mor'a dogru

1:taoizm

Home
inisiyatik bilgi
bilgi ve vizyon
metafizik
fi'l ilahiyyat: metafizik
kendini bil
hakikat nedir
bilgelik
bireysellik
PERSPEKTiF-METiNLER
tradisyon:1.gelenek üstüne
tradisyon:2.gelenegi anlamak
tradisyon:3.gelenege karsi adet
hermetizm
hermescilik hakkinda
dini SINIRLARI asmak
MODERNiZM
modern bilim ve insanin düsüsü
modernizm ve islam
cagin ruhu
cagdas dunyada kutsal
KOZMiK UYUM UYGULAMALARI
nefisini bilen rabbini bilir...
rüya ve gerçek
kozmik uyum:1.mistisizm
iman ve ibadet
yoga
halidi hikmet
SiSTEMiN SESLENiSi
tanridan Allah'a...
hakikat yolculari
1:mevlana
2:muhyiddin ibn arabi
iSARETLER
isaretler:sayilar alemi
1:ebced hesabi
ezoterik ögretiler
1:ezoterizmi anlamak
guncel:1
KADiM DOGU
1:budizmin dogasi ve ogretileri
kadim dogu:2 hint tradisyonu
1:taoizm
2:yoga
bhagavat-gita
kadim dogu:3 islam tasavvufu
tasavvuf nedir?
tasavvufta varolus mertebeleri...
2:tasavvufi kavramlar a: irsad-mürsid

corb4802.jpg

TAOİST BAHÇE SEMBOLİZMİ

 

Tipik Çin bahçeciliğinin tamamen yin-yang sembolizmiyle gelişmesinin kökeninde esasen Taoizm bulunmaktadır. Han İmparatorları çok önceleri, av partilerine alan temin etmek için dağlar, derin vadiler, ormanlar, nehirler, göller ve açık alanlarla dolu geniş, suni peyzajlar ve parklar oluşturmuşlardı fakat Altıhanedanlar ve Tang hanedanı döneminde Taoizm yayıldığında, arzda cenneti yansıtmaya amaçlayan Taoist bahçecilik, sessizce gelişme göstermiş, tüm bir yaşamın yer aldığı ve korunduğu Cennetin bir sembolü olmuştu. Muhteşem, suni, masraflı ve lüks parklar avcılar ve öfkesini dizginleyemeyen  kimselere bırakılmış Taoist bahçeler doğallık ve basitliğin mekanı, bilgeler, alimler ve doğa severlerin sığınağı olmuştu.

 

Hem peyzaj resmi hem bahçe-yapımı gelişmesini, ilhamını Her Şeyin Anası, hayatın döl yatağı, ritimleri ve halleriyle içinde yaşamın devridaim ettiği Doğadan alan Taoist filozoflara borçludur. Peyzaj resmi için söylenen herşey aynı şekilde bir bahçenin oluşturulması için de söylenebilirdi : "Çin ressamları sezgileriyle aynı formların herşeyi kuşatan daha yüksek bir Hakikat'ın görünen, maddi tezühürleri olduğunu hissetmişlerdi; Söz -beden değil- Yaşayan Doğa olmuştu." 1 Veya: "Bilgeler, bir yandan objektif dünyaya yanıt verirken bir yandan da kendi içlerinde Tao'yu aziz tuttular...Peyzajlara gelince onlar hem maddi varoluşa sahip hem de Mana alemlerine ulaşmışlardı....Fazilet sahipleri manevi bakışla Tao'yu izler, bilgeler de aynı yaklaşımı  benimserlerdi. Peyzajlar formlarıyla Tao'yu barındırmakta, faziletliler de bundan  haz duymaktaydılar. Bu aynı şey değil midir?...İlahi Mana sonsuzdur yine de formlarda ikamet eder ve suretini ilham eder ve böylelikle hakikat form ve işaretlere bürünür.2 Fakat peyzajlar, Doğanın enginlik ve ihtişamını resmederken bahçeler onun samimi vechesini ifşa ederler.

 

İster resim, şiir, müzik ister bahçe yapımı olsun tüm sanat formları, bütün mahlukatın kendisiyle uyum içinde olması gereken, Kozmik Nefes veya Enerji; Ch'i'nin harici ve görünen ifadeleridir. Tüm bu sanatlar doğal olarak yan yana gelişmişlerdi zira Çinli bilginlerden tüm bu üç sanatta aynı ilhamı yorumlayabilmesi beklenirdi ve ilham ve ifadelerinin mekanı çoğunlukla bahçeydi, bu, ücra ve güzel manzaralı ve etrafında ağaçların dikili olduğu bir kulübenin inşa edildiği keşiş veya bir bilgenin inziva evleri için de geçerliydi. İyi düzenlenmiş bir bahçede insan ve Doğa işi arasını ayırdetmekte zorlanılmalıydı. 'Doğadan manzara ödünç" alınmalı ve ideal mekan 'dağlarda ağaçların arasında' olmalıydı.  Bahçenin olduğu yer ister gürültüyle akan bir şelale,  ister şırıl şırıl akan bir nehir yanı ister bambu ormanı veya bir şehirin avlusu olsun sessizlik, tefekkür ve Doğa ile paylaşımı içeren bir mekan olurdu.

 

Bahçe 'insanın doğal evi'dir ve ev ve bahçe feng-shui'ye (rüzgar ve su) göre Ch'i nin akımlarıyla uyumlu bir yerde konumlanırdı. Bu akımlar hem ev hem de bahçeyi, Doğanın yin-yang güçlerinde olduğu gibi dengede tutardı. Yin kameri (lunar) yang şemsi (solar) güçleri, yin'in vadiler ve suları ve yan'ın dağlar ve göğü, yin ve yang'ın gün doğumu ve gölge, yükseklik ve derinlik, sıcaklık ve soğukluk gibi sonsuz nitelikleriyle temsil edilmekteydi.

 

Mamafih bahçede kullanılan en küçük bir mekan bile hiçbir şekilde herşeyin birlikte görünebildiği düz bir alan şeklinde tasarlanmazdı. Kesin bir sınırın bu şekilde kaldırılması, sınırsız bir zaman ve mekan duygusu, ritmi, genişliği, sıralanışı adına oluşturulmuştu. Bahçe, mevsimlerin ritmiyle ve hava ile kontraslarıyla uyumlu Doğa gibi her an değişen, yaşam-nefesiyle (Ch'i yün) biçimlenen ve aydınlanan bir mekandı. Çizgilerdeki düzensizlik aynı zamanda hareket ve yaşamı hatıra getirmekteydi. "Kurallı ve simetrik olan her şey özgür doğaya yabancıdır."3 Ya da, "Yin-yang ile sembolize edilen değişimin farkındalığı, etkileşim Çinli bahçıvanları, seyredenin muhakeme melekesinden ziyade hayal gücüne daha fazla yönelik olan düzensiz ve beklenmedik özellikleri aramaya sevk etmişti. Bahçecilik için belirli kurallar ve ilkeler vardı ancak bunlar, herhangi bir biteviyeliğe yöneltmezdi. Peyzaj resmi için temel unsurlar, basit gölet ve kayalar veya bir manzarayı düzenleyebilen shan shui veya 'dağ ve su'4 ile aynıydı. En küçük bir mekan derinlik, sonsuz genişlik ve gizemli uzaklık etkisi verebilirdi; ağaçlar, kayalıklar, çalılar, rüzgarlı yollar, hepsi o anki sahnenin ötesine cezbolunmaya yardım ederdi. Batı ve Çin sanatıyla ilgili Rowley'in dediği gibi : "Bizler, açık bir kapı yoluyla dahi olsa tek bir görünümü bile kısıtlarız onlar ise açık bir kapı yoluyla adım atmış bile olsalar sınırsız bir doğa mekanı izlenimi verirler." 5

 

Tüm bir bahçe Doğadaki herşeyle ilişkisi içinde mütalaa edilmelidir. Chang Ch'ao; "Dikilen çiçekler kelebekleri çağırmaya  hizmet eder, kayaları yerleştirmek bulutları çağırmaya hizmet eder, çam ağaçlarının dikilmesi rüzgarı çağırmaya hizmet eder....dikilen muz ağaçları yağmuru çağırmaya hizmet eder ve dikilen söğüt ağaçları ağustos böceklerini çağırmaya hizmet eder." Bunların hepsi geleneksel sembolik çağrışımlardır.

 

Çin'de geçmişte insanoğlu Sema ve Arz arasında vasat (mediator) olsa da evrenin ölçüsü değildi; onun yeri, basitçe yin ve yang arasındaki uyum ve dengeyi sürdürmekti. Bütün ve kontrol eden kozmik güç Doğaydı. Bahçe, insana uyumun sürdürülmesi işinde yardım ederdi; o, aynı zamanda etik önem ve etkiye de sahipti. Ch'ien Lung'a göre bahçe "zihinler üzerine tazeleyici ve hisleri düzenleyici" etkiye sahipti ve insanın "şehevi arzularca istilası ve irade gücünü yitirmesini"nin önüne geçerdi. Onun arzuları basit, doğal ve maneviydi. Bir Suchou şairi bahçeyle ilgili şunları yazmıştı: "Kişi ona huzurlu ve kabullenici bir ruh haliyle girmeli; dikkatini bahçenin plan ve modeline vermelidir zira farklı parçaları tesadüfen biraraya getirilmemiştir aksine her biri tıpkı büyük parklardaki masa çiftleri gibi dikkatlice yerleştirilmiştir, 6 ve nesnelerin somut formlarını tamamen kavradığında bahçenin ruhuyla deruni iletişime geçmeye ve manzarayı yöneten gizemli güçleri anlamaya ve onunla iltisak/uyuşum (cohere) kurmaya çalışmalıdır."

 

Bahçeler tüm mevsimler için değişen halleri ve renkleri, çiçek ve ağaçlarıyla olmalıdır öyle ki geniş parklar ve açık galeriler yazın sıcağı veya kışın soğunda haz duymak için gerekliydi ve  manzara ile bütünleşmiş bir halde olmalıydı.   Kışın bile kişi geniş bir parkta (pavilion) oturup karın güzelliklerine hayran olur ve badem ve erik ağacının çiçeklerinin tomurcuklanmasını izlerdi. Taşınabilir, içinde kömür yanan bir mangal kişiyi sıcak tutar daha büyük bir mangalda ise çay yapımı için kar eritilirdi. Bahçe özellikle ayışığı ve yeni ve tam gündönümü zamanındaki ayları, kendine özgü festivalleri, manevi zamanları özellikle de bahar ortası festivalini çağrıştırırdı. Diğer festivaller de büyük parklar veya bahçelerde kutlanırdı; Çin takviminin ikinci ayının onikinci günü kutlanan bahar ekinoksu Çiçeklerin Doğumgünü olarak bilinmekteydi.

 

Parklar ve galeriler çevreleriyle açık bir şekilde uyum içindeydi. Yuan Yeh : "Binalar yerin doğal düzeniyle uyum içinde yerleştirilmelidir" der. Parklar ile galeriler birbirlerine bağlandığında, toprağın yükselişi, inişi ve kıvrılışı veya büyük kudretler arasındaki merkezi konumu işgal eden bir aracı olan insanı olduğu kadar bir alem veya mekan ile diğeri arasında iletişimi, geçişi, suların birbirlerine karşı konumlarını da sembolize eden köprülerle sık sık kesilen suların kıvrımını da gözönüne alınırdı.. "Ay köprüsü"ne güzellik ve sembolizm eklenir; sevimli yarım ay, altındaki berrak suya tam ayın mükemmel dairesi şeklinde yansırdı.

 

Antik Çin, günümüzde Batılıların ulaştığı ve yeni keşifler olarak yücelttiği pek çok şeyi o zamanlarda bilmekteydi. Onlar yüzyıllar öncesinden çiçekler ve ağaçların hisleri olduğunun 'keşfedileceğini' ümit etmişlerdi. Yuan Chung-lang onların beğenileri ve hoşnutsuzlukları olduğunu ve diğer bitkilerle uyuştuklarını ve maddi bir tarzdan çok  ilgi ve takdire yanıt verdiklerini biliyordu. Çin bahçesindeki çiçekler, herhangi bir 'değerli' estetizm adına değil yaşayan canlılar arasındaki yakın bir   ilişkiyle gerçekten sevilmişlerdi. Yuan Chung-lang "çiçeklerin mutluluk ve üzüntü halleri ve uyku zamanları vardır...sersemlemiş veya sessiz ve yorgun göründüklerinde, sisli bir günde çiçekler üzüntülü bir ruh halindedirler...gün ışığında güneşlendiklerinde ve narin bedenleri rüzgardan korunduğunda çiçekler, mutlu bir ruh hali içindedirler......Antik halklar bir çiçek tomurcuklanmak üzereyken bunu bilirler ve yatak ve yorganlarını alır çiçeğin bebeklikten olgunluğa ve sonunda kuruyup ölüme geçişini izlerlerdi.....Tüm gürültülü tavır ve kaba konuşma biçimleri çiçeklerin ruhlarını incitirdi. Kişi onları incitmek yerine bir aptal gibi sessizce oturmayı tercih etmeliydi.13 Çiçeklerin hoşlanmadıkları şeyler arasında çok fazla misafir; saçlarına çiçekler koyan çirkin kadınlar; köpek dövüşleri; kafiye için sözlüğü başvurularak yazılan şiirler; kötü koşullarda tutulan kitaplar; taklik resimler ve Zen üzerine konuşan sıradan keşişerler de vardı! Diğer taraftan onlar çayı anlayan keşişlerin ziyaretinden hoşlanırlardı!

 

Toplanmış çiçekler ve vazolar asla normal görülmezdi, bunlar, yalnızca şehirlerde yaşayanlar ve herhangi bir bahçe, göl veya tepelerden yoksun doğal olmayan yerlerde yaşayanlar için geçici bir çareydi.

 

Şehir sakinleri veya zorunluktan ötürü iç mekanlarda olanlar için büyük parklarda da görülebilse de çoğunlukla bilginlerin masalarının üzerinde olan minyatür bahçeler oluşturulmuştu. Minyatür bahçe Cenneti sembolize etmekteydi; tüm yönleriyle yin-yang sembolizmi ile birlikte minyatür mükemmelliğinde Ölümsüzlerin İkametgahı veya Kutluların Adası yansımaktaydı. İstisnai olarak güzel taşlar veya istiridye kabukları kullanır, dağlar, vadiler ve suların arasında büyüyen çimler, minyatür mağaralar, ağaçlar, bambular da minyatür bahçede yer alırdı. Bu bahçelerin yapımı bizatihi bir sanattı; tıpkı Wang Wei'nin sanatçıların tüm bir Doğayı küçük bir resim tualine taşıyabileceğini söylediği gibi, aynı şekilde büyük, küçük veya minyatür bir bahçenin yaratıcısı da bahçenin sınırları içinde kozmosu bir araya getirebilirdi.

 

Şehirde büyük bir bahçe veya uzantısı sadece duvarlarla değil ağaçlarla, çalılarla ve çiçeklerle de sınırlandırılmaktadır oysa  belirli bir manzaraya açılan bir boşluk da sağlanmalıdır. Mekanın kısıtlandığı şehirde duvarlar genellikle bizatihi bir bahçe oluyor bazen de bir çatı, bahçe için uygun bir genişlikte inşa ediliyor veya ağaçlar ve çalılar ve yarıklara çiçekler ve eğreltiotları dikiliyor. Duvarlarla çevreleme aynı zamanda şehir parkını kişinin 'kargaşada sakinlik' bulabileceği bir yer haline getiriyor. Kuşatılmış bir bahçe sembolizmi bir kenara duvarlar,  ışık ve kenarlık oyununun  yin-yang anlamını veriyor.

 

Günümüz Çin'i Doğanın 'sömürü'sünde dünyanın endüstriyelleşmiş milletlerine katılıyor. Çirkin beton bloklar, iş yerleri ve fabrikalar insanın kahverengi toprakla temasını yok ediyor ve ne yazık ki, Seyyid Hüseyin Nasr'ın kelimeleriyle : "Doğa ile işbirliğinden çok ona meydan okuyan modern uygarlığın hemen hemen her ifadesinin doğruladığı gibi modern insan ile doğanın arasında neredeyse tamamen dengesizlik vardır....insanla doğa arasındaki uyum yok edilmiştir."14 Yin-yang dengesine ihanet edilmiştir.

 

J.C.Cooper

 Çeviri isim bildirmek istemeyen bir hikmet talibine aittir.

 

1. Michael Sullivan, 'The Birth of Landscape Painting in China', Routledge & Kegan Paul, 1962

2. Hua shan-shui hsu'dan. Tsung Ping tarafından Landscape Painting'ye yazılan önsöz.

3. Yun Yeh tarafından yazılan bahçecilik üzerine bir risaleden

4. Yang Yap & A. Cotterell, The Early Civilization of China

5. Principles of Chinese Painting, Princeton, 1947

6. Masa çiftleri, ses  perdesi değeri ve içerikle uyuşan benzeri alıntılarda yazıya geçirilmiştir.

7. Yuan Yeh

13. P'ing Shik'in risalesi

14. Man and Nature, Allen & Unwin

 

Yukarıdaki yazı Seriousseekers sitesinden kısaltılarak çevrilmiştir.